Aller au contenu principal

Une rose sur mon revers – Bông hồng cài áo, Thích Nhất Hạnh, bản dịch của MathildeTuyetTran (MTT)

22. janvier 2022

Une rose sur mon revers – Bông hồng cài áo

Préface : Un matin, mon beau-frère m´a appelé au bureau, pour me dire que ma mère venait de décéder à Saigon quelques heures auparavant. Ce fut comme une bombe explosant dans mon cœur, car j’avais déjà le billet d´avion dans mon sac. J’ai déjà écrit à ma mère pour lui dire, que dans deux semaines j´allais la  revoir  après onze ans d´absence. Mais elle m´a quitté soudainement avant mon retour. J’ ai pris l´avion aussitôt pour rentrer,  pour voir son cercueil déjà fermé, au milieu des fleurs et des encens. J’ai compris ce que ma mère a fait pour chacun de nous dans la famille: je la voie comme elle était, avec des remords immenses, jusqu’à ce jour.

Aujourd’hui, en lisant le texte « Bông hồng cài áo »  du Maître Thích Nhất Hạnh, écrit en 1962, déjà traduit en anglais et allemand, j’ai pris le temps de le traduire en français et vous l´envoie comme un petit cadeau pour vos Fêtes des Mères et la fête VU LAN.

Mathilde Tuyet Tran, En Picardie – France 2004,

republié en 23 Mai 2013 et 22 Janvier 2022

Cette année 2013 la fête Vu Lan, le 15e jour du septième mois lunaire, tombe le 21.08. Vu Lan est une fête bouddhiste pour manifester le regret des péchés commis, célébrer la résipiscence en faisant des offrandes et des prières au bénéfice des défunts de la famille et des âmes errantes.

Le Tableau "La Liberté" (la rose blanche), peinture à l'huile sur toile de MathildeTuyetTran, 120 cm x 140 cm

Le tableau « La Liberté » (la rose blanche), peinture à l’huile sur toile de MathildeTuyetTran, 120 cm x 140 cm

La notion  » Maman » ne peut être séparée de la notion « Amour ». Et l´amour est une matière sucrée, douce et délicate. Sans avoir connu l´amour un enfant ne peut pas évoluer, un adulte ne peut pas complètement se développer. Sans amour nous sommes faibles et assoiffés.

Le jour, òu ma mère est morte, j’ai écris dans mon journal: le plus grand malheur de ma vie est arrivé. Même une personne âgée ne se sent pas prête pour cet événement. Elle sent, qu´il est encore trop tôt pour être  seule, tout d´un coup. Elle se sent abandonnée, comme un orphelin.

Tous les chants – écrits pour célébrer les Mamans – sont jolis, naturellement jolis. Chaque poète et compositeur – même peu talentueux – s´engage de tout cœur dans ce travail. Et tous ceux qui chantent ou récitent ces œuvres ressentent une émotion profonde, s’ils n’ont pas déjà perdu tôt leur Maman, pour pouvoir reconnaître cet amour maternel. Les chants et les poèmes existent depuis que le monde est monde et il y a encore et toujours de nouvelles œuvres.

Quand j’étais petite, j´écoutais un poème simple sur la perte de la Maman. Ce poème sonne aujourd’hui encore dans mon cœur. Si vos Mamans sont encore vivantes, au moment vous lisez ce poème en ressentant un doux sentiment, vous allez – même si le moment n’est pas encore arrivé – avoir peur de cet instant inévitable.

Dans l’année ou ma mère m´a quitté,

j’étais si jeune et je ressentais

d´être un orphelin abandonné.

On pleurait autour de moi,

seul, je souffrais en silence.

Tant que je laissais mes larmes couler,

ma douleur s’ affaiblissait.

Le crépuscule enveloppait le cercueil de ma mère

Les cloches de l´église sonnaient doucement dessus du cimetière

Je ressentais la perte de ma Maman

Comme la perte de tout mon univers.

Pendant plusieurs années Maman nous imprègne de sa tendresse et de son amour. On s´y se sent bien mais on ne s´en rend pas compte. C’est seulement, quand tout est déjà trop tard, que l’on s´en aperçoit. Les gens de la campagne ne sont pas habitués a s´exprimer comme les citadins. Ces derniers, décrivant une mère comme une « richesse d´amour », s´expriment de manière trop sophistiqué pour les gens de la campagne.

Les paysans du Vietnam, comparent la Maman avec les bananes qui sentent bon, avec le miel le plus fin, avec le riz sucré de la nouvelle récolte ou avec le meilleur sucre d´orge. Ils expriment leur amour d’une façon très simple et directe. Pour moi,

Maman est une bonne banane,

un bon riz gluant

ou une délicieuse canne à sucre !

C’est si délicieux !

Parfois, quand tu as la fièvre, tu as un mauvais goût dans la bouche et tu discerne plus les bons goûts.

Seulement quand ta Maman vient, te couvre jusqu’au cou avec une couverture, met sa main sur ton front brûlant (c’est sa main ou la soie du ciel ?) et murmure très doucement « mon pauvre chéri « , tu sens l´aide et le soin, tu te sens entouré de l´amour sucré maternel. Son amour sent bon comme une banane, comme le nouveau riz, comme le meilleur miel et la canne à sucre. Son amour est immortel et inépuisable.

Le travail du père est énorme, grand comme un montagne. L´amour de la mère est l’eau de la source. L´amour de la mère est le premier goût d´amour, l’origine des sentiments amoureux. La Maman est le premier professeur, qui nous enseigne l´amour – l´essentiel dans la vie. Sans la Maman, nous ne savons pas aimer. Grâce à elle on peut aimer ses proches. Grâce à elle on peut aimer les êtres vivants. Grâce à elle on a appris d’avoir la compréhension et la compassion  pour les autres. Maman est l’origine de l´amour, et c’est pourquoi la notion « Mère » domine la notion d´amour dans les religions qui enseignent le devoir « aimer « .

La plus part des religions portent connaissance et béatifient la mère, comme Marie ou Kuan Yin. Aucun bébé ne pleure, sans que la maman – courant au berceau – le console. Maman apparaît comme un ange qui fait oublier tous les malheurs et les problèmes. Seul le mot « Maman » remplit le cœur d´amour. Et la distance entre l’esprit aimer de façon religieuse à acte de compassion n’est pas si loin. En occident on n’a pas la fête Vu Lan comme chez nous, mais on célèbre au mois de mai «la Fête des Mères« . Je suis de la campagne et je n’ai jamais entendu parler de cette fête. Un jour, alors que j’étais avec le moine Thien An pour une visite dans le quartier Ginza de Tokio, nous avons rencontré un groupe d´étudiant japonais devant une librairie, qui était de ses amis. L’une d’eux lui posa une question discrètement et ensuite elle a sorti de son sac une fleur blanche et l´accrocha à ma robe de moine. J’étais étonné et j´avais honte en même temps. Je n’avais aucune idée du sens de ce geste mais je n´osais pas poser de question. J´essayais de me comporter normalement en me disant que cela devait être une coutume de ce pays.

Quand ils eurent terminé leur conversation, nous rentrâmes dans la librairie et Maître Thien An me confia qu´aujourd’hui c’était la Fête des Mères. Si la mère est vivante – d’après la coutume japonaise – on se mets une fleur rouge sur le revers et on est fier d’avoir encore sa Maman. Si la Maman est décédée, on se mets une fleur blanche. Je regardais ma fleur blanche et je me sentais soudain très malheureux.

Je suis donc un orphelin abandonné et malheureux comme tous les autres orphelins abandonnés et malheureux. On ne peux plus avoir la fierté de porter une fleur rouge. Ceux qui portent une fleur blanche portent la douleur et ne peuvent pas s´ empêcher de penser à leurs Mamans. Ils ne peuvent pas oublier qu’elle existait. Ceux qui portent une fleur rouge sont heureux, car ils savent que leur Maman est encore là. Ils ont donc encore la possibilité de lui faire plaisir, avant qu’il ne soit trop tard.

Je trouve cette coutume est très jolie et souhaite qu’on introduise les fleurs rouges et blanches pour notre fête de piété Vu Lan.

La Maman est une source intarissable d´amour, un trésor inépuisable. Malheureusement on oublie cela trop facilement. Elle est le plus grand cadeau de la vie pour nous,  pour ceux qui l’ont eu et ceux qui l’ont encore.

Si vos mères vivent encore, n´attendez pas jusqu´après leur mort pour vous dire « Mon Dieu ! j’ai vécu pendant des années à coté d´elle, sans vraiment la voir. Sauf parfois, un regard furtif et quelques mots pour lui demander mon argent de poches ou quelques choses d´autres «.

Tu t´ est collé à son corps pour te réchauffer, tu pleure tous tes malheurs avec elle et tu te fâche contre elle, tu lui cause des soucis, pourtant elle s´occupe de toi en oubliant même sa santé. A cause de toi elle se lève tôt et se couche tard.

Il y a des mamans qui meurent tôt pour leurs enfants. On attend pendant toute la vie, qu’elle nous fasse la cuisine, lave notre linge, fasse le ménage proprement, pendant que nous sommes occupés à nous faire des soucis sur les notes et les carrières. Notre Maman n’a pas suffisamment de temps pour regarder au fond de nous et nous sommes très occupés pour la voir précisément.

C’est seulement quand elle n’est plus là, que l´on se rend compte, d’avoir eu une Maman.

Ce soir, quand tu rentres de l’école ou du travail, ou quand tu habites loin d´elle – la prochaine fois quand tu lui rends visite – rentre dans sa chambre et assieds toi  en souriant doucement à coté d´elle. Elle va arrêter son travail sans un mot. Regard dans ses yeux, longtemps et profondément.

Fais cela, pour voir ta Maman et pour voir qu’elle est là, vivante à côté de toi. Prend sa main et pose lui une petite question « Maman, tu sais.. « pour attirer son attention. Elle s´ étonnera et sourira et te répondra « quoi, mon chéri ? «. Continue à regarder doucement dans ses yeux en lui disant  » Tu sais, Maman, que je t´aime ? » Pose lui cette question sans attendant sa réponse. Même si tu as trente ans, quarante ans ou beaucoup plus vieux, pose lui cette question étant son enfant.

Ta maman et toi éprouverez un sentiment de bonheur, prenant conscience que vous vous aimez. Et demain, si elle te quitte, tu ne dois pas te reprocher, que tu ne lui a pas dit ces mots. Au Vietnam nous avons la tradition d´écouter à la fête Vu Lan (Ullambana – l´histoire et légende de Mandagalyayama ) l´amour de l’enfant, le travail du père, la sacrifice de la Maman et la piété des enfants envers les enfants. Chaque enfant prie pour la longue vie des parents – s’ils sont décédés – pour une heureuse incarnation sur un haut niveau.

Nous croyons, qu’un enfant qui n’aime pas ses parents, n’a lui-même aucune valeur. De la piété de l’enfant pour ses parents nait l´amour. Mais sans l´amour, la piété jouée vis à vis des parents, n’est qu’une hypocrisie, pauvre, maladroite et fatigante. Quand l´amour existe, il ne faut pas ajouter quoique se soit – cela suffit comme ça.

Aimer sa Maman, c’est suffisant. Cela n’est pas un devoir, c’est une chose naturelle comme boire de l’eau quand on a soif. Chaque enfant a sa Maman et aime naturellement sa Maman. La mère aime l’enfant et l’enfant aime sa mère. L’enfant a besoin de sa mère et sa mère a besoin de lui. Si la mère n’a pas besoin de son enfant et l’enfant n’a pas besoin de sa mère, elle n’est pas mère et l’enfant n’est pas l’enfant. C’est dont une violation des mots « Mère » et « Enfant ».

Quand j’étais jeune, me demanda mon professeur « que dois tu faire, si tu aimes ta Maman ? ». Je lui répondais « je dois lui obéir, l´aider, m´occuper d´elle quand elle sera vieille et prier pour elle. Je vais m´occuper de son autel, quand elle disparaîtra derrière les montagnes. « . Aujourd’hui je sais, que cette question était mal posée.

Quand tu aimes ta mère, tu ne devrais rien faire. Tu l´aimes, et cela suffit. Aimer sa mère n’est pas une question de moral ni de bon caractère. S´il te plaît, ne pense pas que je suis en train de te donner une leçon de moral. Aimer sa mère est pour toi une question de profit. Ta Maman est la sources des eaux les plus claires, le miel le plus fin, la canne à sucre le plus délicat, le meilleur riz. Si tu ne sais pas profiter de ta Maman, c’est dommage pour toi.

Je voudrais seulement te donner un conseil pour t´aider à éviter, qu’un jour tu te plaignes, qu’il ne te reste plus rien de ta vie. Si tu n’es pas content de la présence de ta Maman, tu ne serais pas même content si tu étais Président d’une grande nation ou Seigneur de l´Univers.

Je voudrais te raconter une histoire. S´il te plaît, ne pense pas que je me disperse. Je n’aurais pas du être Moine et ma sœur ne serais pas mariée : Dans les deux cas, nous avons quitté notre Maman, ma sœur, pour vivre avec son mari, et moi, pour suivre mon idéal.

Dans la nuit précédent le mariage de ma sœur, Maman s´ occupait de mille choses, elle n’avait pas l’air triste. Lorsque nous étions à table pour manger un peu, en attendant l´ arrivée de la famille du marié, j´avais remarqué que Maman ne mangeait rien. Elle disait « dix-huit ans elle a mangé avec nous à table – aujourd’hui c’est la dernière fois. Demain elle sera dans une autre famille et elle mangera avec eux «. Ma sœur pleurait. Penchée sur son assiette, disait ma sœur « Maman, je ne me marierai pas «. Mais elle s’est mariée. J’ai quitté Maman pour être Moine.

Je félicite tous ceux qui quittent leurs familles pour être Moine. Ils suivent leur chemin d’esprit, mais je ne suis pas fier de cela. J’aime ma mère – mais j’ai mon idéal de vie – et pour suivre mon idéal j’ai quitté ma mère, même si cela me faisait mal au cœur.

Parfois il est nécessaire de prendre une telle décision. C’est difficile, mais si on veut se développer, on doit accepter de souffrir. Tu ne peux pas tout avoir dans la vie.

Je ne regrette pas d’avoir quitté ma mère pour être Moine, mais il me coûte d’avoir pris cette décision. Il ne m’est plus possible de profiter de ce trésor inépuisable.

Chaque nuit je prie pour ma Maman mais il m’est plus possible de profiter de la banane délicieuse, du riz gluant excellent et la canne à sucre délicat.

Ne pense pas que je te conseille, d´abandonner ta carrière pour rester à la maison à côté de ta Maman. Je te l´ai déjà dit, je ne veux pas te donner une leçon de moral. Je veux juste te rappeler que ta Maman est comme la banane délicieuse, le riz gluant excellent et la canne à sucre délicat, elle est l´amour.

Elle est AMOUR et DOUCEUR – alors mes frères et sœurs bien-aimés – n´oubliez pas cela, s´il vous plaît ! Si vous oubliez cela, vous aurez des douleurs immenses inévitables. Je vous souhaite, de ne pas être malheureux à cause de votre Inattention et de votre Ignorance.

Je suis heureux, quand je peux vous mettre une fleur rouge, cette rose, et que vous en êtes heureux, c’est tout.

Si je pouvais vous faire la proposition suivante:

Ce soir, quand tu rentres de l’école ou du travail, ou quand tu habites loin d´elle – la prochaine fois quand tu lui rends visite – rentre dans sa chambre et assieds toi en souriant doucement à côté d´elle. Elle va arrêter son travail sans un mot. Regard dans ses yeux, longtemps et profondément.

Fais cela, pour voir ta Maman et pour voir qu’elle est là, vivante à côté de toi. Prend sa main et pose lui une petite question « Maman, tu sais.. « pour attirer son attention. Elle s´ étonnera et sourira et te répondra « quoi, mon chéri ? «. Continue à regarder doucement dans ses yeux en lui disant « Tu sais, Maman, que je t´aime ? Pose lui cette question sans attendant sa réponse. Même si tu as trente ans, quarante ans ou beaucoup plus vieux, pose lui cette question étant son enfant.

Ta maman et toi éprouveront un sentiment de bonheur, prenant conscience que vous vous aimez. Et demain, si elle te quitte, tu ne dois pas te reprocher, que tu ne lui a pas dit ces mots.

C’est le refrain, que je vous donne pour chanter ce soir, mes frères et sœurs bien-aimées, s’ils vous plaisent, chantez le, pour que vous ne viviez pas dans l´ignorance et l´inattention.

Je vous mets cette rose rouge et soyez heureux.

(traduit par MTT)

Eine Rose für Dich

Der Begriff « Mutter » kann von dem « Liebe » nicht getrennt werden. Liebe ist süß, zart und delikat. Ohne Liebe kann ein Kind nicht blühen, ein Erwachsener sich nicht voll entwickeln. Ohne Liebe sind wir schwach und verwittern. An dem Tag, als meine Mutter starb, machte ich folgende Eintragung in mein Tagebuch: Das größte Unglück in meinem Leben ist geschehen. Selbst ein älterer Mensch fühlt sich darauf völlig unvorbereitet. Er fühlt, daß die Zeit noch nicht reif ist und er plötzlich alleine ist. Er fühlt sich verlassen wie ein Waisenkind.

Alle Lieder, die die Mutter preisen sind schön, ungezwungen schön. Selbst jene Poeten und Liederschreiber, die wenig Talent besitzen, gehen mit ganzem Herzen an diese Arbeit. Jene, die diese Lieder und Stücke vorführen, empfinden dabei tiefe Rührung, wenn sie nicht die Mutter schon zu früh verloren haben, um zu wissen was Mutterliebe ist. Lieder und Gedichte, die die Mutter lobpreisen, gibt es schon seit Anfang aller Zeiten und wird es wohl immer geben.

Als ich noch ein Kind war, hörte ich ein einfaches Gedicht, über den Verlust der Mutter. Es ist noch heute tief in meinem Herzen. Wenn eure Mutter noch lebt werdet ihr, wann immer ihr es lest, ihr gegenüber ein zärtliches Gefühl empfinden, und ihr werdet den, wenn auch noch nicht gekommenen, so doch unvermeidlichen Zeitpunkt fürchten.

In jenem Jahr, als meine Mutter mich verließ,

war ich noch so jung und fühlte,

daß ich ein verlassener Weise war.

Alle um mich haben geweint,

nur ich habe in Stille gelitten.

Als ich den Tränen ihren Lauf ließ,

da linderte sich mein Schmerz.

Die Dämmerung umhüllte Mutter’s Sarg,

leise klangen die Glöckchen vom Friedhof.

Mir wurde bewußt, daß die Mutter zu verlieren,

den Verlust des ganzen Universums bedeutet.

Für so viele Jahre taucht sie uns in eine Welt voll Zärtlichkeit und Liebe. Wir fühlen uns wohl darin und bemerken es gar nicht. Erst wenn es zu spät ist, wird es uns bewußt.

Die Leute vom Lande verstehen sich nicht so sehr darin, sich gewählt auszudrücken, wie die Leute aus der Stadt. Bezeichnen die Stadtmenschen eine Mutter als einen unermeßlichen Reichtum an Liebe, so ist das schon zu kompliziert für sie.

Die Leute vom Lande in Vietnam, vergleichen die Mutter mit den duftendsten Bananen, mit feinstem Bienenhonig, mit leckerem süßen Reis von bester Qualität oder mit bestem Rohrzucker. Sie drücken ihre Liebe auf diese einfache, direkte Weise aus. Für mich ist die Mutter wie eine BA HUONG Banane von bester Qualität, wie bester NEP MOT süßer Reis, wie der allerleckerste MIA LAU Rohrzucker!

Manchmal, wenn du Fieber hast, hast du einen bitteren, flauen Geschmack im Mund und nichts schmeckt dir. Nur wenn die Mutter kommt, dir sanft die Decke übers Kinn zieht, ihre Hand auf deine brennende Stirn legt (ist es wirklich eine Hand oder ist es himmlische Seide?) und sanft flüstert « mein armer Liebling », fühlst du Hilfe und Pflege, umgeben von der Süße mütterlicher Liebe. Ihre Liebe ist so duftend wie eine Banane, wie süßer Reis, bester Honig und Rohrzucker.

Vater’s Arbeit ist enorm, so groß wie ein Berg. Mutter’s Respekt ist überflutend wie eine Quelle. Mutterliebe ist der erste Geschmack von Liebe, der Ursprung aller Liebesgefühle. Die Mutter ist der erste Lehrer, der uns Liebe lehrt – das wichtigste im Leben. Ohne die Mutter, wüßten wir nicht – wie zu lieben. Dank ihrer können wir unseren Nächsten lieben. Dank ihrer können wir alle Wesen lieben. Durch sie haben wir gelernt Verständnis und Mitgefühl zu entwickeln. Mutter ist das Fundament aller Liebe. Die meisten Religionen anerkennen dies und verehren Mutterfiguren, wie Mutter Maria oder Mutter Kuan Yin.

Kaum ein Baby beginnt zu weinen ohne eine Mutter, die auf die Wiege zuläuft, um es zu trösten. Mutter ist sanfter, süßer Geist, der alles unglücklich sein und sorgen vergessen läßt. Nur das Wort Mutter zu hören, läßt das Herz mit Liebe erfüllen.

Im Westen wird im Mai der Muttertag gefeiert. Ich komme vom Lande, in Vietnam und habe noch nie von dieser Tradition gehört. Eines Tages als ich mit dem Mönch Thein An zu Besuch im Ginza Bezirk in Tokyo war, trafen wir vor einem Buchladen einige japanische Studenten, die seine Freunde waren. Einer von ihnen fragte ihn diskret eine Frage. Daraufhin zog er eine weiße Blüte aus der Tasche und heftete sie mir an die Robe. Ich war überrascht und etwas beschämt. Ich hatte keine Ahnung was diese Geste zu bedeuten hatte, traute mich aber auch nicht danach zu fragen. Ich versuchte mich so natürlich wie möglich zu verhalten und dachte bei mir, daß es wohl ein einheimischer Brauch sei. Als sie ihr Gespräch beendet hatten, gingen wir in den Buchladen und Thien An verriet mir, daß heute Muttertag ist. Ist die Mutter noch am Leben, so ist es in Japan der Brauch, daß man sich eine rote Blume ansteckt, stolz darauf, noch eine Mutter zu haben. Ist die Mutter schon verstorben, so steckt man sich eine weiße Blüte an.

Ich sah auf die weiße Blüte an meiner Robe und fühlte mich plötzlich sehr unglücklich. Ich war ein genauso unglückliches, verlassenes Waisenkind wie jedes andere unglückliche Waisenkind. Wir konnten nicht mehr stolz eine rote Blume tragen. Diejenigen die weiße Blüten tragen leiden und sie können nicht vermeiden, daß ihre Gedanken zurück zu ihrer Mutter schweifen. Sie können nicht vergessen, daß sie nicht mehr da ist. Diejenigen, die rote Blüten tragen, sind so glücklich, denn sie wissen, daß ihre Mutter noch lebt. Sie haben noch die Möglichkeit, ihr eine Freude zu bereiten, bevor es zu spät ist. Ich wollte wir könnten auch in Vietnam und im Westen, einen solchen Brauch einführen.

Mutter ist ein nicht enden wollender Quell von Liebe, ein unerschöpflicher Schatz. Unglücklicherweise vergessen wir das nur zu leicht. Ist eure Mutter noch am Leben, so wartet nicht bis nach ihrem Tode, um zu sagen: « Oh Gott! Ich habe jahrelang neben ihr gelebt, ohne sie je richtig anzusehen. Manchmal ein kurzer Blick und ein paar Worte, um etwas Taschengeld oder sonst was von ihr zu erbitten. »

Du hast dich an sie gekuschelt, um dich zu wärmen, hast dich bei ihr ausgeweint und warst ärgerlich auf sie. Sie hat sich um dich gesorgt und dabei ihre eigene Gesundheit vernachlässigt. Deinetwegen ist sie früh aufgestanden und spät zu Bett gegangen.

Viele Mütter sterben ihrer Kinder wegen. Ihr ganzes Leben erwarten wir von ihr, daß sie für uns kocht, wäscht und hinter uns sauber macht, während wir damit beschäftigt sind, an unsere guten Noten und unsere Karriere zu denken. Unsere Mütter haben keine Zeit mehr tief in uns hineinzuschauen und wir sind viel zu beschäftigt um sie genau anzusehen. Erst wenn sie nicht mehr ist, werden wir uns dessen bewußt, eine Mutter gehabt zu haben.

Heute abend, wenn du von der Schule oder von der Arbeit nach Hause kommst, oder wenn du weit von ihr entfernt wohnst – das nächste mal wenn du sie besuchst, geh in ihr Zimmer und mit ruhigem, sanftem Lächeln setze dich zu ihr. Ohne zu sprechen, laß sie selbst ihre Arbeit niederlegen. Dann sieh ihr lange und tief in die Augen. Mach das, um sie zu sehen, um zu sehen, daß sie da ist, sie lebt neben dir. Nimm ihre Hand und frage sie diese eine kurze Frage, um ihre Aufmerksamkeit zu erwecken: « Mutter, weißt du was? » Sie wird etwas überrascht sein und vielleicht lächeln, wenn sie dich fragt: « Was, mein Liebes? »

Schau ihr weiterhin sanft in die Augen und sag ihr: « Weißt Du, daß ich dich liebe? »

Frag sie diese Frage ohne auf eine Antwort zu warten. Selbst wenn du schon dreißig, vierzig oder mehr Jahre alt bist, frag sie diese Frage als ihr Kind. Deine Mutter und auch du wirst glücklich sein, in der Bewußtheit daß ihr einander liebt. Und morgen – wenn sie dich verläßt – wirst du dir nicht vorwerfen dies versäumt zu haben.

In Vietnam haben wir die Tradition am Ullambana Festtag den Geschichten und Legenden über Mandagalyayama, über kindliche Liebe, die Arbeit des Vaters, die Ergebenheit der Mutter und die Pflichten der Kinder zu hören. Jeder betet für ein langes Leben der Eltern – oder wenn diese schon verstorben sind – für deren glückliche Wiedergeburt in höheren Daseinsebenen.

Wir glauben, daß ein Kind, daß seine Eltern nicht liebt, nichts wert ist. Auch die Zuneigung des Kindes zu seinen Eltern entspringt der Liebe. Ohne Liebe ist Respekt gegenüber den Eltern nur gekünstelt. Ist Liebe vorhanden, so muß nichts mehr zugetan werden – es ist dann recht so.

Die Mutter zu lieben ist genug. Dies ist keine Pflicht, sondern so natürlich wie trinken wenn man durstig ist. Jedes Kind muß eine Mutter haben und es scheint nur natürlich sie zu lieben. Die Mutter liebt ihr Kind und das Kind liebt seine Mutter. Das Kind braucht seine Mutter und die Mutter braucht ihr Kind. Braucht die Mutter ihr Kind nicht, so ist dies keine Mutter und es ist kein Kind. Es wäre ein Mißbrauch der Wörter Mutter und Kind.

Als ich noch jung war fragte mich einer meiner Lehrer: »Was sollst du tun, wenn du deine Mutter liebst? » Ich antwortete ihm: »Ich muß ihr gehorchen, ihr helfen, mich um sie kümmern wenn sie alt ist und für sie beten. Ich muß mich um den Ahnenaltar kümmern, wenn sie für immer hinter dem Berg verschwunden ist. » Heute weiß ich, daß die Frage « was » unangebracht war. Wenn du deine Mutter liebst, so mußt du überhaupt nichts tun. Du liebst sie – das ist genug. Die Mutter zu lieben, ist keine Frage von Moral und Tugend.

Bitte denke nicht, ich hätte dies geschrieben um dich moralisch zu belehren. Deine Mutter zu lieben ist eine Frage von Profit. Die Mutter ist wie eine Quelle reinsten Wassers, wie feinster Honig, wie delikater Rohrzucker, wie süßer Reis von bester Qualität. Wenn du es nicht verstehst von ihr zu profitieren, so ist dies schade für dich.

Ich möchte dich bloß darauf aufmerksam machen, dir helfen es zu vermeiden, daß du dich eines Tages beschwerst, daß dir nichts im Leben geblieben ist. Stellt dich ein Geschenk wie die Anwesenheit der Mutter nicht zufrieden, so würdest du selbst als Präsident einer großen Gesellschaft oder als Herrscher des ganzen Universums, nicht zufrieden sein.

Ich möchte dir eine Geschichte erzählen. Bitte glaube nicht ich wäre gedankenlos. Es wäre auch möglich gewesen, daß meine Schwester nicht geheiratet hätte, und ich nicht Mönch geworden wäre. In beiden Fällen haben wir unsere Mutter verlassen – sie um ein neues Leben an der Seite des Mannes zu führen, den sie liebt und ich, um meinem Ideal von einem Leben zu folgen.

In der Nacht bevor meine Schwester geheiratet hat, sorgte sich Mutter um tausend und ein Ding, sie schien überhaupt nicht traurig. Als wir uns aber zusammen an den Tisch setzten, um einen kleinen Imbiß zu nehmen, während wir auf die Familie ihres zukünftigen Mannes warteten, bemerkte ich, daß sie keinen Bissen zu sich genommen hatte. Sie sagte: « Achtzehn Jahre lang hat sie mit uns gegessen – heute ist es das letzte Mal. Morgen geht sie zu einer anderen Familie, um deren Mahlzeiten zu nehmen. » Meine Schwester hat geweint. Über ihren Teller gebeugt sagte sie: « Mama, ich werde nicht heiraten ». Sie hat dann aber doch geheiratet.

Ich verließ meine Mutter um Mönch zu werden. Ich gratuliere jenen, die ihre Familie völlig losgelöst verlassen, um Mönch zu werden. Man sagt sie folgen dem geistigen Weg – aber ich bin nicht stolz darauf. Ich liebe meine Mutter – aber ich habe auch eine Idealvorstellung, was mein Leben betrifft – um dieser zu folgen, habe ich meine Mutter verlassen müssen, so schlimm das auch für mich war. Manchmal ist es nötig, solch schwierige Entscheidungen zu treffen. Es ist schwierig, aber wenn wir akzeptieren aufzuwachsen, so müssen wir auch akzeptieren zu leiden. Ich bereue nicht, meine Mutter verlassen zu haben, um Mönch zu werden aber es tat mir leid, eine solche Entscheidung treffen zu müssen. Es war mir nicht möglich voll von diesem Schatz zu profitieren. Jede Nacht bete ich für meine Mutter aber es ist mir nicht mehr möglich, diese duftende BA HUONG Banane, diesen exzellenten NEP MOT süßen Reis und den delikaten Rohrzucker zu genießen.

Denke nicht, daß ich dir empfehle, deine Karriere aufzugeben, um zu Hause an der Seite deiner Mutter zu leben. Ich habe bereits erwähnt, daß ich dir keinen Moralvortrag halten will. Ich möchte dich nur daran erinnern, daß Mutter einer dieser schmackhaften Bananen, dem süßen Reis, Honig und bestem Rohrzucker gleicht.

Sie ist Liebe und Zärtlichkeit – drum liebe Brüder und Schwestern – VERGEßT SIE BITTE NICHT!

Vergessen führt dazu, daß ihr einen imensen Verlust erleiden werdet. Ich hoffe, ihr werdet nicht aus Unwissenheit oder Unachtsamkeit, einen solchen Verlust erleiden müssen.

Ich freue mich, daß ich euch diese rote Blume, diese Rose, anstecken kann – auf daß ihr glücklich sein könnt – das ist alles.

Wenn ich euch einen Vorschlag machen darf, so ist das jener: Heute Abend, wenn ihr von der Schule oder von der Arbeit nach Hause kommt oder nächstes Mal, wenn ihr eure Mutter besucht, falls ihr weit von ihr entfernt wohnt, geht still in ihr Zimmer und mit einem sanften Lächeln, setzt euch an ihre Seite. Ohne etwas zu sagen, laßt sie ihre Arbeit beenden. Seht sie euch lange und gut an. Seht sie an, um zu realisieren, daß sie wirklich da ist, daß sie leibhaftig neben euch sitzt. Dann nehmt ihre Hand und fragt sie diese eine kurze Frage: « Mutter weißt du was? » Wahrscheinlich wird sie ein wenig überrascht sein und vielleicht lächeln, wenn sie euch fragt: « Was, mein Liebes? ». Betrachtet sie weiter mit einem reinen Lächeln und sagt zu ihr: « Weißt Du daß ich dich liebe? »

Fragt sie diese Frage ohne auf eine Antwort zu warten. Selbst wenn ihr schon dreißig, vierzig oder mehr Jahre alt seit, fragt sie diese Frage als ihr Kind. Eure Mutter und ihr, werdet glücklich sein, in der Bewußheit dieser gegenseitigen Liebe. Und morgen – wenn sie euch verläßt – werdet ihr nicht bereuen, dies versäumt zu haben.

Das ist der Refrain, den ich euch heute zum singen gebe.

Brüder und Schwestern, bitte singt ihn – singt ihn auf daß ihr nicht in Unwissenheit und Vergeßlichkeit lebt.

Diese rote Rose hab ich euch angesteckt – BITTE SEID GLÜCKLICH!

A Rose for Your Pocket

The thought « mother » cannot be separated from that of « love ». Love is sweet, tender, and delicious. Without love, a child cannot flower, an adult cannot mature. Without love, we weaken, wither.

The day my mother died, I made this entry in my journal: « the greatest misfortune of my life has come ! ». Even an old person, when he loses his mother, doesn’t feel ready. He too has the impression that he is not yet ripe, that he is suddenly alone. He feels as abandoned and unhappy as a young orphan.

All songs and poems praising motherhood are beautiful, effortlessly beautiful. Even songwriters and poets without much talent seem to pour their hearts into these works, and when they are recited or sung, the performers also seem deeply moved, unless they have lost their mothers too early even to know what love for mother is. Writings extolling the virtues of motherhood have existed since the beginning of time throughout the world.

When I was a child I heard a simple poem about losing your mother, and it is still very important for me. If your mother is still alive, you may feel tenderness for her each time you read this, fearing this distant yet inevitable event.

That year, although I was still very young
my mother left me,
and I realised that I was an orphan,

everyone around me was crying,
I suffered in silence…
Allowing the tears to flows,
I felt my pain soften.
Evening enveloped
Mother’s tomb,
the pagoda bell rang sweetly.
I realised that to lose your mother
is to lose the whole universe.

We swim in a world of tender love for many years, and, without even knowing it, we are quite happy there. Only after it is too late do we become aware of it.

People in the countryside do not understand the complicated language of city people. When people from the city say that mother is « a treasure of love », that is already too complex for them. Country people in Vietnam compare their mothers to the finest varieties of bananas or to honey, sweet rice, or sugar cane. They express their love in these simple and direct ways. For me, a mother is like a « ba hương » banana of the highest quality, like the best « nếp một » sweet rice, the most delicious « mía lau » sugar cane!

There are moments after a fever when you have a bitter, flat taste in your mouth, and nothing tastes good. Only when your mother comes and tucks you in, gently pulls the covers over your chin, puts her hand on your burning forehead (Is it really a hand, or is it the silk of heaven?), and gently whispers, « My poor darling! » do you feel restored, surrounded with the sweetness of maternal love. Her love is so fragrant, like a banana, like sweet rice, like sugar cane.

Father’s work is enormous, as huge as a mountain. Mother’s devotion is overflowing, like water from a mountain spring . Maternal love is our first taste of love, the origin of all feelings of love. Our mother is the teacher who first teaches us love, the most important subject in life. Without my mother I could never have known how to love. Thanks to her I can love my neighbours. Thanks to her I can love all living beings. Through her I acquired my first notions of understanding and compassion.

Mother is the foundation of all love, and many religious traditions recognise this and pay deep honour to a maternal figure, the Virgin Mary, the goddess Kwan Yin. Hardly an infant has opened her mouth to cry without her mother already running to the cradle. Mother is a gentle and sweet spirit who makes unhappiness and worries disappear. When the word « mother » is uttered, already we feel our hearts overflowing with love. From love, the distance to belief and action is very short.

In the West, we celebrate Mother’s Day in May. I am from the countryside of Vietnam, and I had never heard of this tradition. One day, I was visiting the Ginza district of Tokyo with the monk Thien An, and we were met outside a bookstore by several Japanese students who were friends of his. One discretely asked him a question, and then took a white carnation from her bag and pinned it on my robe. I was surprised and a little embarrassed. I had no idea what this gesture meant, and I didn’t dare ask. I tried to act natural, thinking this must be some local custom.

When they were finished talking (I don’t speak Japanese), Thien An and I went into the bookstore, and he told me that today was what is called Mother’s Day. In Japan, if your mother is still alive, you wear a red flower on your pocket or your lapel, proud that you still have your mother. If she is no longer alive, you wear a white flower. I looked at the white flower on my robe and suddenly I felt so unhappy.

I was as much an orphan as any other unhappy orphan; we could no longer proudly wear red flowers in our buttonholes. Those who wear white flowers suffer, and their thoughts cannot avoid returning to their mothers. They cannot forget that she is no longer there. Those who wear red flowers are so happy, knowing their mothers are still alive. They can try to please her before she is gone and it is too late. I find this a beautiful custom. I propose that we do the same thing in Vietnam, and in the West as well.

Mother is a boundless source of love, an inexhaustible treasure. But unfortunately, we sometimes forget. A mother is the most beautiful gift life offers us. Those of you who still have your mother near, please don’t wait for her death to say, « My God, I have lived beside my mother all these years without ever looking closely at her. »

Just brief glances, a few words exchanged-asking for a little pocket money or one thing or another. You cuddle up to her to get warm, you sulk, you get angry with her. You only complicate her life, causing her to worry, undermining her health, making her go to sleep late and get up early. Many mothers die young because of their children. Throughout her life we expect her to cook, wash, and clean up after us, while we think only about our grades and our careers. Our mothers no longer have time to look deeply at us, and we are too busy to look closely at her. Only when she is no longer there do we realise that we have never been conscious of having a mother.

This evening, when you return from school or work or, if you live far away, the next time you visit your mother, you may wish to go into her room and, with a calm and silent smile, sit down beside her. Without saying anything, make her stop working. Then, look at her for a long time, look at her deeply. Do this in order to see her, to realise that she is there, she is alive, beside you. Take her hand and ask her one short question to capture her attention, « Mother, do you know something? » She will be a little surprised and will probably smile when she asks you, « What, dear? » Keep looking into her eyes, smiling serenely, and say, « Do you know that I love you? » Ask this question without waiting for an answer. Even if you are thirty or forty years old, or older, ask her as the child of your mother. Your mother and you will be happy, conscious of living in eternal love. Then tomorrow, when she leaves you, you will have no regrets.

In Vietnam, on the holiday of Ullambana, we listen to stories and legends about the bodhisattva Maudgalyayana, and about filial love, the work of the father, the devotion of the mother, and the duty of the child. Everyone prays for the longevity of his or her parents, or if they are dead, for their rebirth in the heavenly Pure Land. We believe that a child without filial devotion is just artificial. But filial devotion also arises from love itself. Without love, filial devotion is just artificial. When love is present, that is enough, and there is no need to talk of obligation. To love your mother is enough. It is not a duty, it is completely natural, like drinking when you are thirsty. Every child must have a mother and it is totally natural to love her. The mother loves her child, and the child loves his mother. The child needs his mother, and the mother needs her child. If the mother doesn’t need her child, nor the child his mother, then this is not a mother, and this is not a child. It is a misuse of the words « mother » and « child ».

When I was young, one of my teachers asked me, « What do you have to do when you love your mother? » I told him, « I must obey her, help her, take care of her when she is old, and pray for her, keeping the ancestral altar when she has disappeared forever behind the mountain. » Now I know that the word « What » in his question was superfluous. If you love your mother, you don’t have to do anything. You love her; that is enough. To love your mother is not a question of morality or virtue.

Please do not think I have written this to give a lesson in morality. Loving your mother is a question of profit. A mother is like a spring of pure water, like the very finest sugar cane or honey, the best quality sweet rice. If you do not know how to profit from this, it is unfortunate for you. I simply want to bring this to your attention, to help you avoid one day complaining that there is nothing left in life for you. If a gift such as the presence of your own mother doesn’t satisfy you, even if you are president of a large corporation or king of the universe, you probably will not be satisfied. I know that the Creator is not happy, for the Creator arises spontaneously and does not have the good fortune to have a mother.

I would like to tell a story. Please don’t think that I am thoughtless. It could have been that my sister didn’t marry, and I didn’t become a monk. In any case, we both left our mother — one to lead a new life beside the man she loved, and the other to follow an ideal of life that he adored. The night my sister married, my mother worried about a thousand and one things, and didn’t even seem sad. But when we sat down at the table for some light refreshments, while waiting for our in-laws to come for my sister, I saw that my mother hadn’t eaten a bite. She said, « For eighteen years she has eaten with us and today is her last meal here before going to another family’s home to take her meals. » My sister cried, her head bowing barely above her plate, and she said, « Mama, I won’t get married. » But she married nonetheless. As for me, I left my mother to become a monk. To congratulate those who are firmly resolved to leave their families to become monks, one says that they are following the way of understanding, but I am not proud of it. I love my mother, but I also have an ideal, and to serve it I had to leave her — so much the worse for me.

In life, it is often necessary to make difficult choices. We cannot catch two fish at the same time: one in each hand. It is difficult, because if we accept growing up, we must accept suffering. I don’t regret leaving my mother to become a monk, but I am sorry I had to make such a choice. I didn’t have the chance to profit fully from this precious treasure. Each night I pray for my mother, but it is no longer possible for me to savour the excellent « ba hương » banana, the best quality « nếp một » sweet rice, and the delicious « mía lau » sugar cane. Please don’t think that I am suggesting that you not follow your career and remain home at your mother’s side. I have already said I do not want to give advice or lessons in continuing to look into her eyes with a serene smile, tell her, « Do you know that I love you? » Ask her this question without waiting for an answer. Even if you are thirty, forty years old, or older, ask her simply, because you are the child of your mother. Your mother and you will both be happy, conscious of living in eternal love. And tomorrow when she leaves you, you will not have any regrets.

This is the refrain I give you to sing today. Brothers and sisters, please chant it, please sing it, so that you won’t live in indifference or forgetfulness.

This red rose, I have already placed it on your lapel. Please be happy.

Bông Hồng Cài Áo

Nhất Hạnh – để dâng mẹ và để làm quà Vu Lan cho những người nào có diễm phúc còn mẹ. Medford, Hoa Kỳ, tháng tám, 1962

Ý niệm về mẹ thường không thể tách rời ý niệm về tình thương. Mà tình thương là một chất liệu ngọt ngào, êm dịu và cố nhiên là ngon lành. Con trẻ thiếu tình thương thì không lớn lên được. Người lớn thiếu tình thương thì cũng không « lớn » lên được. Cằn cỗi , héo mòn. Ngày mẹ tôi mất, tôi viết trong nhật ký: Tai nạn lớn nhất đã xẩy ra cho tôi rồi! Lớn đến mấy mà mất mẹ thì cũng như không lớn, cũng cảm thấy bơ vơ, lạc lõng, cũng không hơn gì trẻ mồ côi. Những bài hát, bài thơ ca tụng tình mẹ bài nào cũng dễ, cũng hay.

Người viết dù không có tài ba, cũng có rung cảm chân thành; người hát ca, trừ là kẻ không có mẹ ngay từ thuở chưa có ý niệm, ai cũng cảm động khi nghe nói đến tình mẹ. Những bài hát ca ngợi tình mẹ đâu cũng có, thời nào cũng có. Bài thơ mất mẹ mà tôi thích nhất, từ hồi nhỏ, là một bài thơ rất giản dị. Mẹ đang còn sống, nhưng mỗi khi đọc bài thơ ấy thì sợ sệt, lo âu…. sợ sệt lo âu một cái gì còn xa, chưa đến, nhưng chưa chắc chắn phải đến :

Năm xưa tôi còn nhỏ

Mẹ tôi đã qua đời !

Lần đầu tiên tôi hiểu

Thân phận trẻ mồ côi.

Quanh tôi ai cũng khóc

Im lặng tôi sầu thôi

Ðể dòng nước mắt chảy

Là bớt khổ đi rồi…

Hoàng hôn phủ trên mộ

Chuông chùa nhẹ rơi rơi

Tôi thấy tôi mất mẹ

Mất cả một bầu trời.

Một bầu trời thương yêu dịu ngọt, lâu quá mình đã bơi lội trong đó, sung sướng mà không hay, để hôm nay bừng tỉnh thì thấy đã mất rồi. Người nhà quê Việt nam không ưa cách nói cao kỳ. Nói rằng bà mẹ già là kho tàng của yêu thương, của hạnh phúc thì cũng đã là cao kỳ rồi. Nói mẹ già là một thứ chuối, một thứ xôi, một thứ đường ngọt dịu, người dân quê đã diễn tả được tình mẹ một cách vừa giản dị vừa đúng mức :

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một, như đường mía lau.

Ngon biết bao ! Những lúc miệng vừa đắng vừa nhạt sau một cơn sốt, những lúc như thế thì không có món ăn gì có thể gợi được khẩu vị của ta. Chỉ khi nào mẹ đến, kéo chăn đắp lên ngực cho ta, đặt bàn tay (Bàn tay ? hay là tơ trời đâu la miên ?) trên trán nóng ta và than thở « khổ chưa, con tôi « , ta mới cảm thấy đầy đủ, ấm áp, thấm nhuần chất ngọt của tình mẹ, ngọt thơm như chuối ba hương, dịu như xôi nếp một, và đậm đà lịm cả cổ họng như đường mía lau. Tình mẹ thì trường cửu, bất tuyệt; như chuối ba hương, đường mía lau, xôi nếp một ấy không bao giờ cùng tận.

Công cha như núi Thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chẩy ra . Nước trong nguồn chảy ra thì bất tuyệt. Tình mẹ là gốc của mọi tình cảm yêu thương. Mẹ là giáo sư dạy về yêu thương, một phân khoa quan trọng nhất trong trường đại học cuộc đời. Không có mẹ, tôi sẽ không biết thương yêu. Nhờ mẹ mà tôi được biết tình nhân loại, tình chúng sinh ; nhờ mẹ mà tôi biết được thế nào là tình nhân loại, tình chúng sinh ; nhờ mẹ mà tôi có được chút ý niệm về đức từ bi. Vì mẹ là gốc của tình thương, nên ý niệm mẹ lấn trùm ý thương yêu của tôn giáo vốn dạy về tình thương.

Ðạo Phật có đức Quan Thế Âm, tôn sùng dưới hình thức mẹ. Em bé vừa mở miệng khóc thì mẹ đã chạy tới bên nôi. Mẹ hiện ra như một thiên thần dịu hiền làm tiêu tan khổ đau lo âu. Ðạo Chúa có đức Mẹ, thánh nữ đồng trinh Maria. Trong tín ngưỡng bình dân Việt có thánh mẫu Liễu Hạnh, cũng dưới hình thức mẹ. Bởi vì chỉ cần nghe đến danh từ Mẹ, ta đã thấy lòng tràn ngập yêu thương rồi. Mà từ yêu thương tín ngưỡng và hành động thì không xa chi mấy bước.

Tây phương không có ngày Vu Lan nhưng cũng có Ngày Mẹ ( Mother’s Day ) mồng mười tháng năm. Tôi nhà quê không biết cái tục ấy. Có một ngày tôi đi với Thầy Thiên Ân tới nhà sách ở khu Ginza ở Ðông Kinh, nửa đường gặp mấy người sinh viên Nhật, bạn của thầy Thiên Ân. Có một cô sinh viên hỏi nhỏ Thầy Thiên Ân một câu, rồi lấy ở trong sắc ra một bông hoa cẩm chướng màu trắng cài vào khuy áo tràng của tôi. Tôi lạ lùng, bỡ ngỡ, không biết cô làm gì, nhưng không dám hỏi, cố giữ vẻ tự nhiên, nghĩ rằng có một tục lệ chi đó. Sau khi họ nói chuyện xong, chúng tôi vào nhà sách, thầy Thiên Ân mới giảng cho tôi biết đó là Ngày Mẹ, theo tục Tây phương. Nếu anh còn mẹ, anh sẽ được cài một bông hoa màu hồng trên áo, và anh sẽ tự hào được còn mẹ. Còn nếu anh mất mẹ, anh sẽ được cài trên áo một bông hoa trắng.

Tôi nhìn lại bông hoa trắng trên áo mà bỗng thấy tủi thân. Tôi cũng mồ côi như bất cứ một đứa trẻ vô phúc khốn nạn nào; chúng tôi không có được cái tự hào được cài trên áo một bông hoa màu hồng. Người được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhớ thương không quên mẹ, dù người đã khuất. Người được hoa hồng sẽ thấy sung sướng nhớ rằng mình còn mẹ, và sẽ cố gắng để làm vui lòng mẹ, kẻo một mai người khuất núi có khóc than cũng không còn kịp nữa. Tôi thấy cái tục cài hoa đó đẹp và nghĩ rằng mình có thể bắt chước áp dụng trong ngày báo hiếu Vu Lan.

Mẹ là một dòng suối, một kho tàng vô tận, vậy mà lắm lúc ta không biết, để lãng phí một cách oan uổng. Mẹ là một món qùa lớn nhất mà cuộc đời tặng cho ta, những kẻ đã và đang có mẹ. Ðừng có đợi đến khi mẹ chết rồi mới nói: « trời ơi, tôi sống bên mẹ suốt mấy mươi năm trời mà chưa có lúc nào nhìn kỹ được mặt mẹ! ». Lúc nào cũng chỉ nhìn thoáng qua. Trao đổi vài câu ngắn ngủi. Xin tiền ăn quà. Ðòi hỏi mọi chuyện. Ôm mẹ mà ngủ cho ấm. Giận dỗi. Hờn lẫy. Gây bao nhiêu chuyện rắc rối cho mẹ phải lo lắng, ốm mòn, thức khuya dậy sớm vì con. Chết sớm cũng vì con. Ðể mẹ phải suốt đời bếp núc, vá may, giặt rửa, dọn dẹp. Và để mình bận rộn suốt đời lên xuống ra vào lợi danh. Mẹ không có thì giờ nhìn kỹ con. Và con không có thì giờ nhìn kỹ mẹ. Ðể khi mẹ mất mình có cảm nghĩ: « Thật như là mình chưa bao giờ có ý thức rằng mình có mẹ! »

Chiều nay khi đi học về, hoặc khi đi làm việc ở sở về, em hãy vào phòng mẹ với một nụ cười thật trầm lặng và thật bền. Em sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi em sẽ nhìn mẹ thật lâu, thật kỹ để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ đang còn sống và đang ngồi bên em. Cầm tay mẹ, em sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ý. Em hỏi:  » Mẹ ơi, mẹ có biết không ? » Mẹ sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ hỏi em, vừa hỏi vừa cười « Biết gì? » Vẫn nhìn vào mắt mẹ, vẫn giữ nụ cười trầm lặng và bền, em sẽ nói: « Mẹ có biết là con thương mẹ không ? » Câu hỏi sẽ không cần được trả lời. Cho dù người lớn ba bốn mươi tuổi người cũng có thể hỏi một câu như thế, bởi vì người là con của mẹ. Mẹ và em sẽ sung sướng, sẽ sống trong tình thương bất diệt. Mẹ và em sẽ đều trở thành bất diệt và ngày mai, mẹ mất, em sẽ không hối hận, đau lòng.

Ngày Vu Lan ta nghe giảng và đọc sách nói về ngài Mục Kiền Liên và về sự hiếu đễ. Công cha, nghĩa mẹ. Bổn phận làm con. Ta lạy Phật cầu cho mẹ sống lâu. Hoặc lạy mười phương Tăng chú nguyện cho mẹ được tiêu diêu nơi cực lạc, nếu mẹ đã mất. Con mà không có hiếu là con bỏ đi. Nhưng hiếu thì cũng do tình thương mà có; không có tình thương hiếu chỉ là giả tạo, khô khan, vụng về, cố gắng mệt nhọc. Mà có tình thương là có đủ rồi. Cần chi nói đến bổn phận. Thương mẹ, như vậy là đủ. Mà thương mẹ không phải là một bổn phận.

Thương mẹ là một cái gì rất tự nhiên. Như khát thì uống nước. Con thì phải có mẹ, phải thương mẹ. Chữ phải đây không phải là luân lý, là bổn phận. Phải đây là lý đương nhiên. Con thì đương nhiên thương mẹ, cũng như khát thì đương nhiên tìm nước uống. Mẹ thương con, nên con thương mẹ. con cần mẹ, mẹ cần con. Nếu mẹ không cần con, con không cần mẹ, thì đó không phải là mẹ là con. Ðó là lạm dụng danh từ mẹ con. Ngày xưa thầy giáo hỏi rằng: « Con mà thương mẹ thì phải làm thế nào? » Tôi trả lời: « Vâng lời, cố gắng, giúp đỡ, phụng dưỡng lúc mẹ về già và thờ phụng khi mẹ khuất núi ». Bây giờ thì tôi biết rằng: Con thương mẹ thì không phải « làm thế nào » gì hết. Cứ thương mẹ, thế là đủ lắm rồi, đủ hết rồi, cần chi phải hỏi  » làm thế nào  » nữa!

Thương mẹ không phải là một vấn đề luân lý đạo đức. Anh mà nghĩ rằng tôi viết bài này để khuyên anh về luân lý đạo đức là anh lầm. Thương mẹ là một vấn đề hưởng thụ. Mẹ như suối ngọt, như đường mía lau, như xôi nếp một. Anh không hưởng thụ thì uổng cho anh. Chị không hưởng thụ thì thiệt hại cho chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi. Ðể mai này anh chị đừng có than thở rằng: Ðời ta không còn gì cả. Một món quà như mẹ mà còn không vừa ý thì họa chăng có làm Ngọc hoàng Thượng đế mới vừa ý, mới bằng lòng, mới sung sướng. Nhưng tôi biết Ngọc hoàng không sung sướng đâu, bởi Ngọc hoàng là đấng tự sinh, không bao giờ có diễm phúc có được một bà mẹ.

Tôi kể chuyện này, anh đừng nói tôi khờ dại. Ðáng nhẽ chị tôi không đi lấy chồng, và tôi, tôi không nên đi tu mới phải. Chúng tôi bỏ mẹ mà đi, người thì theo cuộc đời mới bên cạnh người con trai thương yêu, người thì đi theo lý tưởng đạo đức mình say mê và tôn thờ. Ngày chị tôi đi lấy chồng, mẹ tôi lo lắng lăng xăng, không tỏ vẻ buồn bã chi.

Nhưng đến khi chúng tôi ăn cơm trong phòng, ăn qua loa để đợi giờ rước dâu, thì mẹ tôi không nuốt được miếng nào. Mẹ nói: « Mười tám năm trời nó ngồi ăn cơm với mình, bây giờ nó ăn bữa cuối cùng rồi thì nó sẽ đi ăn ở một nhà khác ». Chị tôi gục đầu xuống mâm khóc. Chị nói: « Thôi con không lấy chồng nữa ». Nhưng rốt cuộc thì chị cũng đi lấy chồng. Còn tôi thì bỏ mẹ mà đi tu. « Cắt ái từ sở thân » là lời khen ngợi người có chí xuất gia. Tôi không tự hào chi về lời khen đó cả. Tôi thương mẹ, nhưng tôi có lý tưởng, vì vậy phải xa mẹ. Thiệt thòi cho tôi, có thế thôi. Ở trên đời, có nhiều khi ta phải chọn lựa. Mà không có sự chọn lựa nào mà không khổ đau. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ khổ là vì muốn làm người nên anh phải khổ đau. Tôi không hối hận vì bỏ mẹ đi tu nhưng tôi tiếc và thương cho tôi vô phúc thiệt thòi nên không được hưởng thụ tất cả kho tàng qúi báu đó. Mỗi buổi chiều lạy Phật, tôi cầu nguyện cho mẹ. Nhưng tôi không được ăn chuối ba hương, xôi nếp một và đường mía lau.

Anh cũng đừng tưởng tôi khuyên anh: « Không nên đuổi theo sự nghiệp mà chỉ nên ở nhà với mẹ! ». Tôi đã nói là tôi không khuyên răn gì hết — tôi không giảng luân lý đạo đức — rồi mà! Tôi chỉ nhắc anh: « Mẹ là chuối, là xôi, là đường, là mật, là ngọt ngào, là tình thương ». Ðể chị đừng quên, để em đừng quên.

Quên là một lỗi lớn : Cũng không phải là lỗi nữa, mà là một sự thiệt thòi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt thòi, khờ dại mà bị thiệt thòi. Tôi xin cài vào túi áo anh một bông hoa hồng: để anh sung sướng, thế thôi.

Nếu có khuyên, thì tôi sẽ khuyên anh, như thế này. Chiều nay, khi đi học hoặc đi làm về, anh hãy vào phòng mẹ với một nụ cười thật trầm lặng và bền. Anh sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nhìn mẹ thật lâu, thật kỹ, để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ đang sống và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ý. Anh hỏi: « Mẹ ơi, mẹ có biết không? » Mẹ sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ nhìn anh, vừa cười vừa hỏi: « Biết gì? » Vẫn nhìn vào mắt mẹ, giữ nụ cười trầm lặng và bền, anh sẽ hỏi tiếp: « Mẹ có biết là con thương mẹ không? » Câu hỏi sẽ không cần được trả lời. Cho dù anh lớn ba bốn mươi tuổi, chị lớn ba bốn mươi tuổi, thì anh cũng hỏi một câu ấy. Bởi vì anh, bởi vì chị, bởi vì em là con của mẹ. Mẹ và anh sẽ sung sướng, sẽ sống trong tình thương bất diệt. Và ngày mai mất mẹ, Anh sẽ không hối hận, đau lòng , tiếc rằng anh không có mẹ.

Ðó là điệp khúc tôi muốn ca hát cho anh nghe hôm nay. Và anh hãy ca, chị hãy ca cho cuộc đời đừng chìm trong vô tâm, quên lãng. Ðóa hoa mầu hồng tôi cài trên áo anh rồi đó. Anh hãy sung sướng đi.

Nhất Hạnh (1962)

Commentaires fermés